Αφορμή για τη
σύνταξη αυτών των γραμμών στάθηκε ένα βίντεο, που παρακολούθησα στο διαδίκτυο,
σχετικό με μια εκκλησιαστική τελετή που έγινε
προ ημερών στην Κέρκυρα, το οποίο μου αναζωπύρωσε κάποιους προβληματισμούς που έχω
και που θα ήθελα να καταθέσω με αυτό το άρθρο.
Στην εν λόγω
τελετή κυριαρχούσε η Βυζαντινή μουσική και την στιγμή που γινόταν η δέηση ακούστηκαν
τα τριπλά «Κύριε ελέησον» στην Κερκυραϊκή μας ψαλτική.
Θέλω εξ’
αρχής να τονίσω, κατηγορηματικά και για πολλοστή φορά, πως τιμώ και σέβομαι απόλυτα
τη Βυζαντινή μουσική και τους καθ’ όλα άξιους εκπροσώπους – ερμηνευτές της.
Όμως, σαν Κερκυραίος δεν μπορώ να δεχθώ την παραγκώνιση που υφίσταται η
παραδοσιακή Κερκυραϊκή ψαλτική τέχνη, μια παράδοση αιώνων που σε χρόνια δύσκολα
ανέθρεψε εκκλησιαστικά γενεές Κερκυραίων και που αποτελεί πραγματικό θησαυρό
για τα εκκλησιαστικά πράγματα του νησιού μας.
Είναι αλήθεια
πως τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές και αξιόλογες προσπάθειες για την
ανάδειξη και προβολή όλου αυτού του πλούτου. Ως γνωστόν, την αρχή έκανε ο
μακαριστός πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος (παπα-Κώστας) Σουρβίνος με το τεράστιο
σε μέγεθος και ανεκτίμητο έργο του, αυτό της καταγραφής και διάσωσης της ψαλτικής μας. Πολύτιμος αρωγός του σ’ αυτή
την προσπάθεια στάθηκε ο αείμνηστος καθηγητής Εθνομουσικολογίας, του τμήματος
Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, Μάριος Μαυροειδής μαζί με ομάδα
φοιτητών του.
Ακολούθησαν
κι ακολουθούν και άλλες προσπάθειες ανθρώπων και φορέων, που βασισμένοι στις
δικές τους παρακαταθήκες, ασχολούμαστε πλέον με την ανάδειξη και διάδοση αυτής
της ψαλτικής τέχνης. Ενδεικτικά θα αναφέρω τη προσπάθεια που κάνουν ο Χορός
Κερκυραίων ψαλτών, η Βυζαντινή Χορωδία Κέρκυρας, το φωνητικό σύνολο «Ιόνιος
Αρμονία» αλλά και άλλοι στον τομέα αυτό.
Ο Χορός
Κερκυραίων ψαλτών, με χοράρχη τον κ. Γεώργιο Μπογδάνο, καταθέτει την αγάπη του
για την Κερκυραϊκή μας ψαλτική ψάλλοντας σε κάποιες από τις Παρακλήσεις κατά
τις Αγρυπνίες των πανηγύρεων του Αγίου μας (11 Αυγούστου και 12 Δεκεμβρίου), σε
κάποιους συγκεκριμένους Εσπερινούς, καθώς και σε διάφορες εκδηλώσεις της Ιεράς
Μητροπόλεως Κερκύρας.
Αντίστοιχα η
Βυζαντινή Χορωδία Κέρκυρας κι ο διευθυντής της πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης
π. Σπυρίδων Σκορδίλης, αναγνωρίζοντας την αξία όλου αυτού του πλούτου, έχουν
οργανώσει σειρά εκδηλώσεων με θέμα την Κερκυραϊκή μας ψαλτική, σε συνεργασία με
το Χορό Κερκυραίων ψαλτών. Επίσης, στο Φεστιβάλ Χορωδιακής Εκκλησιαστικής
μουσικής, που διοργανώνει κάθε χρόνο η Βυζαντινή Χορωδία και που έχει γίνει πια
θεσμός, η ψαλτική μας έχει κι αυτή τη θέση της.
Το φωνητικό
σύνολο «Ιόνιος Αρμονία» και ο διευθυντής του, αναπληρωτής καθηγητής του
τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, κ. Ευστάθιος Μακρής, στα
πλαίσια της έρευνας και παρουσίασης της χορωδιακής εκκλησιαστικής (λόγιας)
μουσικής του Νικολάου Μαντζάρου, δεν παραλείπουν να παρουσιάζουν και
αντιπροσωπευτικά δείγματα της παραδοσιακής μας ψαλτικής, στις εμφανίσεις τους
εντός αλλά και εκτός Κερκύρας.
Εδώ λοιπόν
τίθενται τα ερωτήματα: Αρκούν μόνο αυτές οι προσπάθειες οι οποίες όσο αξιόλογες
κι αν είναι δεν καλύπτουν ή καλύπτουν ελάχιστα το λατρευτικό μέρος της
εκκλησιαστικής μας ζωής; Πρέπει να ξαναγίνει η Κερκυραϊκή ψαλτική αναπόσπαστο
μέρος της λατρευτικής ζωής της Κέρκυρας; Θέλουμε να ακούμε καθημερινά την
ψαλτική μας από τα αναλόγια των Εκκλησιών μας ή την θέλουμε μόνο για λιγοστές συγκεκριμένες
εκκλησιαστικές τελετές; Μας αρκεί και της αξίζει να χρησιμοποιείται μόνο ως
«μουσική επένδυση» σε διάφορες εκκλησιαστικές εκδηλώσεις; Θέλουμε να είναι μια
ζώσα παράδοση της Εκκλησίας μας ή ένα μουσειακό είδος εκκλησιαστικής μουσικής
απ’ τα παλιά, κατάλληλο μόνο για συναυλίες;
Θεωρώ πως η
απάντηση στα παραπάνω είναι αυτονόητη: Όχι, δεν της αξίζει και δεν της αρκεί
αυτή η θέση. Δεν είναι δυνατόν, δεν επιτρέπεται να αρκούμαστε μόνο σ’ αυτά. Δε
μπορεί μια παράδοση αιώνων, μια παράδοση που δημιούργησαν οι προπάτορές μας για
να υμνήσουν -με τον ξεχωριστό Κορφιάτικο τρόπο-
τον Θεό και τους Αγίους, να κινδυνεύει να ξεχαστεί, παραγκωνισμένη έξω
απ’ την καθημερινή λατρευτική μας ζωή. Πρέπει κάτι να γίνει ώστε η Κερκυραϊκή
ψαλτική να ξαναποκτήσει την παλαιά της αίγλη και να επιστρέψει στα αναλόγια των
Εκκλησιών μας. Έχουμε ιερή υποχρέωση να συμβάλλουμε όλοι, ο καθένας με τον
τρόπο του, για να υπάρξει ευαισθητοποίηση και ενδιαφέρον ώστε να βρεθούν νέοι
άνθρωποι που να θέλουν να μάθουν την ψαλτική που με τόση αγάπη δημιούργησαν οι
Πατέρες μας.
Ευτυχώς
σήμερα, χάρις το έργο του μακαριστού παπα-Κώστα, όλος αυτός ο πλούτος υπάρχει
καταγεγραμμένος σε μουσικές παρτιτούρες, στο βιβλίο «ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΨΑΛΤΙΚΗ – όπως
την έψαλαν οι παλαιοί Κερκυραίοι ψαλτάδες», βιβλίο που εξέδωσε η Ιερά Μητρόπολη
Κερκύρας σε επιμέλεια του γράφοντος. Είμαι δε στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσω
πως υπάρχει αρκετό ακόμα υλικό το οποίο θα εμπλουτίσει μια ενδεχόμενη δεύτερη
έκδοση του βιβλίου, όταν εξαντληθεί η πρώτη. Επιπλέον, έχουμε στη διάθεσή μας
άφθονο ηχητικό υλικό το οποίο μπορεί κανείς να βρει εύκολα και στο διαδίκτυο.
Δεν υπάρχουν
λοιπόν πια οι αντικειμενικές δυσκολίες που να αποτρέπουν κάποιον να μελετήσει
και εν τέλει να μάθει την Κερκυραϊκή ψαλτική. Δόξα τω Θεώ και καταγεγραμμένη σε
μουσικές παρτιτούρες είναι και πλούσιο ηχητικό υλικό υπάρχει. Το μόνο που
απομένει είναι να δείξουμε έμπρακτα το ενδιαφέρον και την αγάπη μας για την
εκκλησιαστική μουσική παράδοση του τόπου μας.
Θα αναρωτηθεί
κανείς, είναι εύκολο πράγμα να μάθω να ψάλλω τα Κερκυραϊκά; Πόσο χρόνο θα μου
πάρει; Αξίζει τον κόπο μια τέτοια προσπάθεια;
Η απάντηση είναι
απλή. Ας τα πάρουμε ένα – ένα.
Το να μάθει
κανείς την Κερκυραϊκή ψαλτική σίγουρα δεν είναι απλό πράγμα αλλά δεν είναι ούτε
δύσκολο ούτε ακατόρθωτο. Αν μάλιστα ο ενδιαφερόμενος γνωρίζει βυζαντινή ή και
ευρωπαϊκή μουσική τότε τα πράγματα γίνονται πολύ πιο εύκολα.
Ο χρόνος που
απαιτείται εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, ανάλογα με το αν κανείς έχει
κάποια ακούσματα ψαλτικής, τις δυνατότητες του καθενός κ.α. Κυρίως όμως
εξαρτάται από την αγάπη για την Κερκυραϊκή ψαλτική. Αν κανείς την αγαπήσει δε
θα αργήσει να τη μάθει. Από προσωπική πείρα μπορώ να πω με σιγουριά πως κάποιος
με μια σχετική πείρα στην ψαλτική θα χρειαστεί λίγους μόνο μήνες πρακτικής
εξάσκησης για να φθάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο.
Το αν αξίζει
να ασχοληθεί κανείς με την Κερκυραϊκή ψαλτική εξαρτάται από το πόσο σέβεται την
παράδοση του τόπου του και τιμά τους προπάτορές του. Εδώ θα χρησιμοποιήσω μια
φράση του μακαριστού παπα-Κώστα: «Αν κάποιος αγαπά την Κέρκυρα δε μπορεί παρά
να αγαπά και την ψαλτική της!». Αν σαν Κερκυραίοι, με την τόσο πλούσια μουσική
παιδεία, μας αρέσει να ακούμε τις μπάντες μας, τις χορωδίες μας, τα παραδοσιακά
μας τραγούδια, τότε σίγουρα θα μας αρέσει να ακούμε και τη ντόπια μας ψαλτική. Συνεπώς
αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε με αυτήν και να μην την αφήσουμε να χαθεί στη
λήθη του χρόνου, όπως χάθηκαν τόσες και τόσες άλλες όμορφες Κορφιάτικες
παραδόσεις...
Κλείνοντας
αυτές τις γραμμές, θέλω να καταθέσω πως από μεριάς μου είμαι στη διάθεση του οποιουδήποτε
θελήσει να ενδιαφερθεί για το θέμα αυτό. Έχω τη διάθεση να συνεισφέρω, με τις όποιες
δυνάμεις μου και εντελώς ανιδιοτελώς, σε όποια προσπάθεια γίνει. Είμαι έτοιμος
να προσφέρω τις όποιες γνώσεις – εμπειρίες μου σε όποιον θελήσει να ασχοληθεί
με την Κερκυραϊκή ψαλτική.
Θέλω να
ελπίζω πως κάτι θα γίνει, πως θα υπάρξει μια ευαισθητοποίηση για να έχουμε κάτι
θετικό, μια πρόοδο στο τόσο σημαντικό θέμα της ανάδειξης και διάδοσης της
Κερκυραϊκής μας ψαλτικής, έτσι ώστε να πάρει ξανά τη θέση που της αξίζει στη
λατρευτική ζωή της Κέρκυρας. Γένοιτο!
Παναγιώτης
Σπ. Χασαπιάνος - Μουσικός